اُتیسم چیست؟

اتیسم اختلالی عصب_ رشدی است که در سه سال اول زندگی کودک نمایان می‌شود. مهم­ترین علائم آن نقص در برقراری ارتباط، مشکل در تعاملات اجتماعی، وجود الگوهای محدود و تکراری در رفتار، علائق و فعالیت­ها است. نشانه‌های اختلال طیف اتیسم عموماً در سال سه زندگی قابل‌تشخیص هستند؛ اما اگر کودک در سطح بالاتری بوده و به همسالان غیر اتیسم خود شبیه‌تر باشد، این علائم ممکن است دیرتر شناسایی شوند. باید توجه داشت که اگر کودک دچار تأخیرهای رشدی شدید باشد؛ قبل از 18 ماهگی نیز این اختلال قابل‌تشخیص خواهد بود. نوزاد دارای این اختلال چندی پس از تولد متفاوت از سایر نوزادان به نظر می­رسد. والدین معمولاً اولین کسانی هستند که متوجه تفاوت فرزندشان با سایر کودکان می‌شوند. در ابتدا ممکن است والدین عدم پاسخگویی کودک به محیط اطرافش را به ناشنوایی او نسبت دهند؛ اما گاهی متوجه می‌شوند که فرزندشان مشکل شنوایی نداشته اما مانند سایر کودکان هم‌سنش نیز قادر به پاسخ‌دهی نیست. در این زمان بهتر است والدین به متخصص کودک یا متخصص بالینی‌ای که درزمینه اختلالات دوران کودکی تجربه دارد، مراجعه می‌کنند. باید توجه داشت که اتیسم تاکنون درمان مشخصی نداشته است و هر خانواده‌ای در هر طبقه‌ی اجتماعی و اقتصادی می‌توانند فرزندی دارای اتیسم داشته باشند.

علائم اتیسم:

برخی از رفتارهایی که می‌تواند در سه سال اول باعث ایجاد شک و تردید در والدین شود به شرح زیر است:

• عدم دل‌بستگی به والدین به‌خصوص مادر
• غان و غون نکردن
• رفتارهای کلیشه‌ای (مانند: دور خود چرخیدن، بال‌بال زدن، تکان دادن دست جلوی چشم‌ها و …)
• بازی کردن بی‌معنی با اسباب‌بازی‌ها
• عدم توانایی انجام بازی‌های اجتماعی در سن مشخص
• روی پنجه راه رفتن
• عدم برقراری تماس چشمی
• علاقه‌مندی به وسایلی که می‌چرخند ( همانند: ماشین لباسشویی، پنکه، هواکش و …)

باید توجه داشت که داشتن علائم بالا به معنای اختلال اتیسم نیست اما بهتر است درصورتی‌که والدین چندین نمونه از این رفتارها را در کودکشان مشاهده کردند به متخصص مربوطه مراجعه کنند.

شیوع اتیسم:

اختلال طیف اتیسم در تمامی نقاط دنیا، تمامی سطوح اقتصادی-اجتماعی و نیز تمامی گروه­های نژادی و قومیت­‌ها بروز پیدا می­‌کند و طبق یک مطالعه زمینه ­یابی گسترده­ای که سال 2014 در ایالات متحده توسط سازمان کنترل و پیشگیری از بیماری­ها انجام شده است، شیوع اختلال طیف اتیسم 1.5 درصد گزارش شده است. این اختلال معمولا در پسران چهار برابر (1 در هر 42 پسر) دختران (1 در هر 189 دختر) بروز می­‌کند.

علت اتیسم:

بر اساس دیدگاه­های موجود درباره سبب ­شناسی این اختلال می­توان گفت که دانشمندان تاکنون نتوانسته ­اند علت بروز اختلال طیف اتیسم را به طور دقیق کشف کنند؛ هرچند آن‌ها به‌طور ناهماهنگی مشخص کرده ­اند که عوامل متعددی مانند عوامل ژنتیکی، وراثت، مشکلات محیطی، سبک زندگی و … می­توانند در بروز این اختلال نقش داشته باشند. اما آن­چه نمایان است این است که این اختلال با انحراف در تحول طبیعی دستگاه عصبی (ارتباطات عصبی) در دوران اولیه رشد (کودکی) همراه است.

تشخیص اتیسم:

در صورت مشکوک بودن والدین به رفتار کودک بهترین اقدام ممکن این است که والدین سریعاً کودک خود را نزد یک روانشناس متخصص کودک یا روان‌پزشک کودک و نوجوانان ببرند. پر واضح است که هر روانشناسی با هر گرایش تخصصی یا روان­پزشک­ هایی که درزمینهٔ اختلال طیف اتیسم تجربه ندارند، قادر نخواهند بود که اختلال اتیسم را به‌خوبی تشخیص دهند و تجویزات مناسبی برای آن داشته باشند. بنابراین در چنین مواردی حتماً باید کودک را یک روانشناس متخصص یا روان­پزشک با تجربه به‌دقت مورد مشاهده و ارزیابی قرار دهند. برای تشخیص اختلال طیف اتیسم، ایده­ ال این است که کودک را یک روان­پزشک کودک و نوجوان یا یک روان­شناس با تجربه درزمینه ی اختلال اتیسم ارزیابی کند.

درمان اتیسم:

والدین باید بدانند که “هیچ دارویی برای درمان اختلال طیف اتیسم وجود ندارد” و داروها فقط نشانه‌های جانبی این اختلال را کاهش می‌دهند. در جواب این سؤال که “اختلال اتیسم چگونه باید درمان شود؟” می­توان گفت: هرگونه اقدامی که منجر به بهبودی و یا حتی جلوگیری از وخیم‌تر شدن علائم و نشانه‌های کودک گردد، به‌نوعی درمان به‌حساب می‌آید. بر اساس این تعریف، کودک دارای اختلال طیف اتیسم بعد از ارزیابی همه‌جانبه، باید مجموعه‌ای از خدمات آموزشی و توان‌بخشی را دریافت کند. این کودکان نیازمند آموزش‌های لازم درزمینه­های رفتاردرمانی، گفتاردرمانی، کاردرمانی، آموزش مهارت­های اجتماعی و آموزش و مشاوره با والدین و … می‌باشند. ازجمله رویکردهای درمانی موجود برای بهبود شرایط و کاهش نشانگان اختلال طیف اتیسم می­توان به ABA یا تحلیل رفتار کاربردی، PRT یا درمان پاسخ محور، PECS یا سیستم ارتباطی مبادله تصویر و … اشاره کرد. اما نکته مهم این است که مداخلات باید برای کودک، والدین، همسالان، مراکز آموزشی و … صورت گیرد و ارزیابی و آموزش تیمی و همه‌جانبه ضروری است.